De zogeheten Kruidenierspockets van ons land

Kruideniersartikelen
Ongeveer een halve eeuw geleden moest de Nederlandse detailhandel zich langzaam maar zeker gaan opmaken voor veranderingen, en die begonnen met de bekendmaking dat kruidenierswinkels brood en melk zouden gaan verkopen. Er werd vanzelfsprekend flink geprotesteerd door de betrokken branches met de klacht dat alle als melkwinkels gekwalificeerde zaken geen bestaan meer zouden hebben en ook de bakkerswinkels niet voldoende basis meer zouden houden voor een eigen plaats in de maatschappij. Waar laat gij uw glorie? zou een passende vraag geweest zijn.
Dat van de melkwinkels is relatief snel een feit geworden en het fenomeen heeft zich nimmer hersteld. Bij bakkerswinkels ligt het anders: daar is een tijdelijk dieptepunt geweest, dat echt ging opvallen als ergens een nieuw winkelcentrum werd geopend. Het grootste in die categorie, dat vanaf 1969 in een van de grote steden in Noord-Nederland werd gerealiseerd, en dat na enkele jaren 56 winkels telde, had echter nog steeds geen zogenaamde warme bakker. Inspanningen van de kant van de organisatie leidden ertoe dat dit enige tijd later wel het geval was, en decennialang is er in hetzelfde pand een bakker (met ovens in het achterste gedeelte van het pand) gevestigd gebleven. Inmiddels zijn dat er in datzelfde, aanmerkelijk vergrote, winkelcentrum zelfs twee zeer uitgebreide zaken, die er overigens ook kaasspecialiteiten en aanverwants bij verkopen.

Bel-pockets
Niet al te lange tijd na de aankondiging van de bovengenoemde, relatief snel ingezette veranderingen met brood en melk, kwam er nog een bericht in de kranten dat kruideniers ook boeken zouden gaan verkopen, hetgeen niet kon worden verboden in verband met Artikel 7 van onze Grondwet. Er ontstond natuurlijk snel weer veel heisa, vooral van de zijde van de boekhandel, die de eigen bestaansgronden weggemaaid zagen. Toch zijn de kruidenierspockets er gekomen, aanvankelijk een reeks, die uitsluitend bij de kruidenier te koop zou zijn: de Bel-pockets met eerst 25 titels voor volwassenen en 5 voor de jeugd.
Ieder die de uitgevers- en boekhandelsbranche een beetje kende, kon op haar en/of zijn vingers natellen dat dit een tijdje goed zou kunnen gaan doordat het fenomeen nieuw was, en dat zou er eerst wel eens toe kunnen leiden dat de verkoop goed zou gaan, ook vanwege het feit dat juist deze titels niet bij de gewone boekhandel verkrijgbaar zouden zijn. Eén boek, uit die reeks kunt u vinden in het artikel over de verfilming ervan, op onze site Tempel der Filmkunst. Het gaat om De Zwarte Tulp door de schrijver van De Drie Musketiers, Alexandre Dumas senior. Voor de rest waren er niet zoveel bekende en dus in commercieel opzicht aantrekkelijke boeken bij, al heeft de uitgever zo goed mogelijk getracht om een zo breed mogelijk scala te bieden: romantiek en liefde naast avonturen, spanning en humor, een doktersroman van de toen zeer populaire Frank G. Slaughter.
Hoewel ik, zelf groot boekenliefhebber en dito koper in die jaren bij geen enkele kruidenier in mijn woonplaats ook maar één van die boeken ben tegengekomen — ik zag ze alleen op een foto in de krant —, zijn de boekjes aanvankelijk redelijk verkocht, maar toen de klad er eenmaal in zat, is er ook geen opleving weer gekomen. Al die Bel-pockets, op misschien één of twee goedlopende titels na, zijn beland in de ramsj, bij de toenmalige opperkoning van ons land voor dit onderdeel van het boekenbedrijf. Toen kostten ze niet meer één gulden vijfentwintig of één vijftig, doch slechts 49 cent. Elders in het land waren ze eveneens in de dump te koop — door een ruilhandel met die boekengrootmogol te Amsterdam — maar daar moest twintig cent per boekje meer worden neergeteld, maar dat vormde geen probleem.

Boeing-pockets
Die noordelijke grossier vertelde dat ook de reeks Boeing-pockets was bedoeld voor verkoop uitsluitend bij de kruidenier, met 20 titels voor volwassenen en eveneens enkele voor de jeugd, en binnen die twintig titels toch een reeks geheel volgens hetzelfde stramien als bij de Bel-pockets: streekroman, wild west, avontuur, liefde, detective, doktersroman. Deze waren echter voor het grootste gedeelte, zo niet alle eerder als gebonden boek verschenen bij dezelfde uitgever als van de Boeing-pockets: Van Tuyl te Zaltbommel, voor die gelegenheid N.V. Centrale Uitgevers Maatschappij geheten. Enkele van die titels hadden internationale vermaardheid verworven, onder meer door de verfilming, zoals Het Ox-Bow incident, en niet te vergeten de roman Moonfleet, ook een rolpent van Fritz Lang, die we nog met enige regelmaat in de thuisbioscoop voorgeschoteld krijgen.
Eind jaren vijftig bleef die uitgeverij ook met zo'n hoeveelheid pockets zitten, welke niet in één boodschap werden meegenomen bij de aanschaf van krenten en rozijnen, biskwie en rookvlees, dat de complete serie van twintig bij het postorderbedrijf Wehkamp gratis werd verstrekt bij aankoop van een bouwpakket voor een uitklapbaar wandbureautje met twee boekenplanken. Het geheel kostte slechts negenendertig gulden en volgens de gegevens van het postorderbedrijf kostte de complete Boeing-reeks van twintig pockets alleen al dertig gulden.
Enige jaren nadat de Bel-pockets in het goedkope-boeken-circuit buiten de normale boekhandel waren beland, gebeurde hetzelfde met de Boeing-reeks. Ook deze gingen grif van de hand voor de somma van 49 ct in de randstad, voor twintig cent meer elders in den lande, vooral boven de grote rivieren.
Het is inmiddels alweer lang vergane glorie, maar zo af en toe zie je, op markten of in kratten en dozen op straat vóór de tweedehandszaken, nog wel weer eens een boekje uit één van die beide reeksen. De jeugdboeken — in beide reeksen met flink wat minder titels vertegenwoordigd — ben ik nimmer meer tegengekomen.
____________
Afbeeldingen
1. Boeing-pocket nr. 1, die overigens onder een andere titel, Hij liep een eindje om, reeds in de Bel-reeks was verschenen.
2. Bovenaan foutief afgesneden exemplaar van De Vogel in de Boom, roman van de toen veelgelezen Engelse schrijfster Elisabeth Goudge.
3. Van Frank Slaughter verschenen in die tijd enkele dokters-omnibussen, waarvan de inhoud, vooral door vrouwen, werd verslonden. Deze titel in de reeks Bel-pockets was dan ook als één van de eerste uitverkocht toen deze later in de ramsj terechtgekomen waren.
4. Slaughters tegenhanger in de Boeing-reeks.
5. Een Nederlandse roman over een musicus, die zijn geboortestadje na lang weer eens bezoekt.
6. Klein vignet van de Bel-pocketreeks met een openliggend boek op de indertijd typische kruideniers-weegschaal. Het vignet stond links onderaan op de bladzijde tegenover de titelpagina van de Bel-reeks.